Na inwerkingtreding van de Omgevingswet zullen gemeenten ruimere bestuurlijke afwegingsruimte krijgen op het gebied van milieu. Is het milieubelang dan nog voldoende beschermd in het omgevingsplan?
Het omgevingsplan moet het mogelijk maken dat het gemeentebestuur milieu en leefruimte effectiever kan beschermen door een meer integrale benadering van milieu en ruimtelijke ordening. Is het milieubelang daarmee ook voldoende beschermd?
Duurzame bescherming van het milieu en onze leefruimte is verbonden aan welzijn, gezondheid en economie. Toch wordt het milieubelang, bij juridische afwegingen, als een ‘zwak’ belang gezien. Momenteel worden bescherming van het milieu en een optimale ruimtelijke ordening nog vanuit verschillende wetgevende kaders beschermd. In de praktijk is dit niet altijd even effectief gebleken.
In het huidige recht zijn ruimtelijke ordening (ruimtelijke spoor) en milieu (milieuspoor) namelijk gescheiden. In het bestemmingsplan wordt de ruimtelijke ordening gereguleerd. In beginsel worden geen directe milieunormen in het bestemmingsplan opgenomen.
Bestuurlijke afwegingsruimte
Gemeenten zullen na de inwerkingtreding van de Omgevingswet, ruimere bestuurlijke afwegingsruimte krijgen op het gebied van milieu (op plan en vergunningsniveau). Bestuurlijke afwegingsruimte geeft een gemeente de ruimte om eigen afwegingen te maken over de activiteiten die plaatsvinden in de fysieke leefomgeving.
Het is nog maar de vraag of de ruimere bestuurlijke afwegingsruimte het milieubelang niet zal verzwakken en goed wordt beschermd. Onze praktijkervaring leert dat gemeenten het niet makkelijk vinden om de ruimte op de juiste manier te benutten. Op gemeentelijk niveau en binnen de gebruikelijke bestuursperiode van vier jaar staan het milieubelang en het korte termijn economisch belang vaak op gespannen voet. Dit wordt met de komst van het omgevingsplan niet anders en zal wellicht voor extra uitdagingen zorgen. Het omgevingsplan wordt namelijk zwaar beladen doordat alles wat betrekking heeft op de fysieke leefomgeving er in opgenomen zal worden. De gemeenten zullen daardoor méér complexe afwegingen moeten maken. Daarnaast is het van belang dat het beschermingsniveau landelijk gelijkwaardig is. Meer bestuurlijke afwegingsruimte zal dus niet altijd gunstig uitpakken voor milieu en leefruimte.
Leukemie bij kinderen
Zoals bij onze opdrachtgevers het geval is, zijn er ook bij de adviseurs van Bisschop + Partners verschillende verwachtingen over het effect van méér bestuurlijke afwegingsruimte voor gemeenten. Marijke Koek, Senior vergunningverlener, beleidsadviseur en adviseur externe veiligheid bij Bisschop + Partners, verwacht dat gemeenten belangrijke aspecten zullen gaan ‘vergeten’, omdat het omgevingsplan dus heel ruim omvattend zal zijn (milieu, erfgoed, verkeer, evenementen, ruimtelijke ordening, water etc.) Marijke Koek onderbouwt haar zorg met een voorbeeld over hoogspanningsleidingen.
Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat er genoeg aanwijzingen zijn om aan te nemen dat er bij kinderen die dichtbij bovengrondse hoogspanningslijnen wonen (op plaatsen waar het magneetveld sterker is dan circa 0,4 microtesla) een verhoogd risico op leukemie is. De leukemiegevallen kunnen ook veroorzaakt worden door andere factoren in samenhang met de bovengrondse hoogspanningslijnen.
Naastgelegen gemeenten kunnen de afstand tussen hoogspanningsleidingen en woonbebouwing die als veilig wordt beschouwd, verschillend interpreteren. Bijvoorbeeld tussen twee gemeenten waarbij de een het argument gebruikt dat er geen gezinnen met jonge kinderen in het desbetreffende gebied wonen. Om die reden worden de afstanden niet aangehouden of anders benut. Hoe verstandig is het om gemeenten hier zelf over te laten beslissen?
Verzwakt milieubelang
Na de inwerkingtreding van de Omgevingswet maakt het milieubelang dus een verschuiving van ‘zwak’, naar ‘zwakst’. Gemeenten krijgen meer ruimte op een gebied waar zij het al moeilijk genoeg mee hebben.
Het benutten van de gebruiksruimte is al een uitdaging op zich. De gebruiksruimte is de aanwezige juridische ruimte binnen een gebied voor activiteiten in de fysieke leefomgeving. De gebruiksruimte wordt door middel van vergunningen en algemene regels verdeeld binnen een gemeente. Wanneer een gemeente niet zorgvuldig genoeg met gebruiksruimte omgaat, kunnen overbelastende situaties ontstaan want gebruiksruimte kan opraken. Daarnaast ligt een heel groot deel van de kennis over het milieu bij de omgevingsdiensten. Het opstellen van het omgevingsplan, waar straks ook het milieu in zal worden gereguleerd, wordt een enorme uitdaging.
Ondersteuning en advies
Wat gemeenten volgens mij nodig hebben is ondersteuning in het afwegingskader van milieu en ruimtelijke ordening tezamen en de bijkomende gevolgen. Dit is van groot belang bij het opstellen van een omgevingsplan en het maken van afwegingen waarbij het bestuurlijk belang en het belang van milieu- en leefruimte in balans zijn en goed worden beschermd.
Stephanie Prisirie, jurist omgevingsrecht
Bisschop + Partners heeft veel kennis en ervaring in huis op het gebied van milieuvergunningverlening. Op onze website vindt u meer informatie over onze diensten.