Controles: hoe moeilijk kan het naleven van de regels zijn?

Als toezichthouder houd je je voor een groot deel van de tijd bezig met controles. Dit gaat onder andere over het controleren van het (naleef)gedrag van mensen en organisaties. Waarschijnlijk vraag je je weleens af waarom mensen zich niet gewoon aan de regels kunnen houden; doen ze het expres of kunnen ze de regels écht niet naleven?

Attributietheorie

Wat is de attributietheorie? Een theorie die kijkt naar hoe mensen gedrag verklaren is de attributietheorie. Wanneer we verklaren waarom bepaalde dingen of gedragingen plaatsvinden, kan dat door middel van twee soorten verklaringen: een externe attributie of een interne attributie.

Externe attributie

Zoals het woord al een beetje weggeeft wordt er bij een externe attributie gezocht naar een oorzaak buiten de dader/overtreder om. Deze externe attributie zegt dus dat iets door externe oorzaken (buiten de gebeurtenis om) is gebeurd.

Interne attributie

Daarentegen kent een interne attributie oorzaken toe aan factoren binnen een persoon, hierbij is iemand rechtstreeks verantwoordelijk voor de gebeurtenis. Interne attributie vindt plaats wanneer je in één keer slaagt voor je rijbewijs en je dit aan je zelf toeschrijft. Jij bent een goede chauffeur en daarom ben je geslaagd. Als je zakt doordat iemand anders jou geen voorrang heeft verleend of doordat je examinator je op de zenuwen werkte dan schrijf je de oorzaak van het zakken toe aan iemand anders, dit is externe attributie.

Fundamentele attributiefout: situationele en dispositionele factoren

Een veel voorkomende fout die door mensen wordt gemaakt is de fundamentele attributiefout. Hiermee wordt de neiging bedoeld om gedragingen van anderen toe te schrijven aan de persoonlijkheid of het karakter van die persoon. Situationele factoren (factoren die buiten een persoon liggen) worden dan onderschat, terwijl dispositionele factoren (factoren die binnen een persoon liggen) worden overschat.

Wat is integritisme?

Het is lastig te bepalen wanneer iemand ‘enkel de regels niet naleeft’ of daar een stap verder ingaat en de grens van integer gedrag overschrijdt. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen gebrekkig functioneren (wat gezien kan worden als inefficiëntie) en integriteitsproblemen.

Soms wordt er ten onrechte gezegd dat mensen niet-integer handelen, terwijl zij eigenlijk gewoon gebrekkig functioneren. Wanneer integriteitsoordelen ten onrechte worden veralgemeniseerd wordt dit integritisme genoemd (Huberts, 2012). Integritisme is dus eigenlijk de inflatie van het begrip integriteit.

Kunnen of willen?

Wanneer een toezichthouder de verkeerde conclusie uit een situatie trekt, kan hij daardoor ook de verkeerde maatregel of sanctie inzetten. Als iemand gewoon geen zin heeft om zich aan de regels te houden, moet hij doordrongen worden van de noodzaak dit wél te doen of van de gevolgen wanneer hij dit niet doet.

Maatregelen voor hulpbehoevenden

Er kan dan bijvoorbeeld extra informatie gegeven worden over de negatieve gevolgen door te wijzen op de sancties zoals een boete of het intrekken van een vergunning. Wie echter wel graag het juiste gedrag wil naleven, maar dit simpelweg niet voor elkaar krijgt heeft vooral hulp nodig en hoeft niet zozeer op de sancties of consequenties gewezen te worden.

Waarom worden regels overtreden?

Om bovenstaande reden is het belangrijk na te gaan waarom bepaald gedrag of bepaalde regels niet worden nageleefd. Ga niet te snel uit van onwil, maar kijk of er wellicht externe factoren zijn die het gewenste gedrag in de weg staan. Hoe kan je hierachter komen? Wees nieuwsgierig en ga het gesprek aan!

Kees Vermunt