Criminoloog Rienk Hoff: ‘De crisis vergroot onze slagkracht!’
Al ruim dertig jaar organiseert Bisschop + Partners seminars en leergangen op het gebied van handhaving en toezicht via de Handhavingsacademie Nederland. Uitgangspunt is telkens dat handhaving een kwestie van gedragsbeïnvloeding is. Een proces dat begint vanuit dialoog en respect en pas in tweede instantie met sancties en dwang. Een visie die criminoloog Rienk Hoff onderschrijft. Sterker: hij is een voorvechter van die visie.
Omdat kennis snel vervliegt en vergrijzing nu concreet wordt is kennisdeling extra belangrijk. Bisschop + Partners zoekt relaties op die zich onderscheiden in kennis en ervaring en bevraagt ze over actuele vraagstukken.
Deze week Rienk Hoff, programmamanager 1overheid, over wat we door de coronacrisis over naleefgedrag kunnen leren.
Crash & krakers
Als directeur Toezicht en Handhaving Openbare Ruimte bij de gemeente Amsterdam, liet Rienk Hoff (1954) zich kennen als een inspirerende denker met innovatieve en verfrissende ideeën. ‘Heel veel jaren praktijkervaring zetten je daar ook wel toe,’ zegt hij. ‘Ik noem de krakersrellen rond de Lucky Luyck in 1982 en de Bijlmerramp in 1992, toen een jumbojet tegen flats in Zuidoost crashte. Ik stond vanuit mijn functie direct de burgemeester bij: er moesten korte klappen worden gemaakt. Dat geldt goed beschouwd ook voor de huidige coronacrisis.’
Genen & gedrag
‘Hoe ik in mijn vak – want zo zie ik het – terecht ben gekomen? Ik ging Rechten studeren aan de Vrije Universiteit, maar Criminologie leek me spannender. Je had toen professor Herman Bianchi die er controversiële denkbeelden op na hield, zoals: “De gevangenis is de universiteit van de criminaliteit” en uitging van het besmettelijke van slecht gedrag. En die ook als een van de eerste wetenschappers uit de kast durfde te komen. En Wouter Buikhuisen die – kort door de bocht – meende dat criminaliteit in de genen schuilt en dus een biologische achtergrond heeft. Een tijd ook, waarin professoren en opiniemakers – zoals Piet Grijs – over elkaar heen buitelden. Never a dull moment! Dat sprak mij wel aan.’
Dumpen & zwartrijden
‘In de lijn van Bianchi denk ik dat je met een harde kern van slechteriken te maken hebt. Ik kan het niet wetenschappelijk onderbouwen, maar mijn vermoeden is dat vijfennegentig procent van ons welwillend zijn en geneigd om ons aan wetten, regels en sociaal-maatschappelijke afspraken te houden. Vijf procent vormt de hard core. Waarvan ik zeg: die overtreden de ene regel en zullen niet aarzelen om dat met een andere ook te doen. Gewetenloos – normloos – alleen oog voor het eigen gewin, of het nu om mensenhandel, drugshandel of witwasserij gaat. Een voorbeeld? Mensen die op het platteland partydrugs maken, dumpen zonder schuldgevoel hun giftige restproducten in een natuurgebied. Het is in mijn beleving de kunst om de directe schil rondom die kern te monitoren. Denk eens aan zwartrijden. Een kleine groep vertikt het om te betalen – denkt niet na over het feit dat mensen en materieel voor hen worden ingezet – en een groep eromheen ziet dat. En denkt: Ik zal wel gek wezen. Zij betalen niet en komen er mee weg. Waarom zou ik nog een kaartje kopen?’
Handreiking & handhaving
‘Het is het mooist als je die harde kern, die vijf procent, in beeld kunt brengen. Daar zijn ook algoritmes en handigheden voor maar die mag je – met het huidige privacy-beleid – niet zomaar gebruiken. Dus het raadplegen van een energiedatabase om wietplantages op te sporen, gaat niet zomaar. Pak je die harde kern ook hard aan, dan bescherm je de omliggende schil en voorkom je verspreiding. Zie het als het te lijf gaan van een ziektekiem – al blijf je het natuurlijk wel over mensen hebben. De omliggende schillen kun je anders tegemoet treden. In dialoog, met respect. “Hé, waarom doe je dit of dat? Is dat expres? Heb je een goede reden?” Dat helpt vaak al: een stukje bewustwording waarbij je helpt. Meer handreiking dan handhaving. Zo heeft een goede vriend van mij een vakantiehuisje in Frankrijk. Daar kan bij momenteel dus niet heen. De man die daar de tuin onderhoudt denkt: ik ga even wat schoffelen & snoeien. Er loopt geen kip op straat. Maar wel een handhaver die vraagt of hij een briefje kan laten zien met een goede reden waarom hij buiten is. En die meteen als een bromsnor zijn bonnenboekje trekt. Ik constateer tot mijn plezier dat wij dit in Nederland toch goed aanpakken! Als je er een kaart van Europa bij haalt, zou je kunnen zeggen: “Hoe noordelijker, hoe soepeler”.’
Korte lijnen
‘In deze tijd leren we bijna met ons allen beter dat regels en afspraken er allereerst zijn voor onszelf. De huidige coronamaatregelen zijn gericht op de bescherming van onszelf en onze naasten. En daarmee onze maatschappij. We leren als besturende instanties ook dat onderlinge samenwerking met korte lijnen, leidt tot slagvaardigheid. Dat is niet van nu. Ik ben al langere tijd betrokken bij het programma 1overheid. Daarin bundelen instanties als gemeenten, de RDW, Justitie, de KvK, het Kadaster en het UwV hun kennis en kunde. Hoe dat gebeurt, ligt – nogmaals – vanuit privacy- redenen onder een vergrootglas.’
Vasthouden
‘Samengevat durf ik te beweren dat de huidige crisis zijn leermomenten aanreikt. Ten eerste leren wij met ons allen het voordeel en nut van regels en voorschriften en dat ze er zijn voor onszelf. Ten tweede zien we dat er over het algemeen in Nederland goed wordt gehandhaafd, niet vanuit bot gezag maar vanuit dialoog en respect. Ten derde moeten we, als we over deze coronacrisis in verleden tijd kunnen spreken, maar eens vasthouden wat de huidige, door de situatie ingegeven samenwerking tussen overheden ons leert. De crisis vergroot onze slagkracht!’
Handhaving is gedragsbeïnvloeding
Handhavingsacademie Nederland verzorgt verschillende trainingen en workshops op het gebied van gedragsbeïnvloeding en effectieve communicatie. De academie is opgericht vanuit de overtuiging dat toepassing van de nieuwste inzichten over hoe communicatie werkt een grote bijdrage kan leveren aan het (naleef)gedrag van burgers en bedrijven.
Redactionele noot: We geven Rienk graag het woord in deze blog omdat we hem in zijn deskundigheid, ervaring en ideeën respecteren. En omdat we in het kader van naleving van milieuregelgeving nog veel kunnen opsteken over gedragswetenschappen die in andere vakgebieden, zoals dat van Rienk, al langer gebruikelijk zijn. Het gedrag van mensen tijdens de coronacrisis geeft ons veel informatie over het naleefgedrag van bepaalde groepen. Zo was er onlangs een nieuwsbericht over een bedrijf dat een bus vol seizoen werkers op pad had gestuurd. Misschien is het interessant dat bedrijf eens door te lichten om te zien of er ook andere regels worden overtreden?