Waarschuwingen: werken die eigenlijk wel?

Let op! Geld lenen kost geld’: sinds 2009 zijn kredietaanbieders verplicht deze waarschuwing te vermelden in reclames, maar uit recent onderzoek van toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) blijkt dat mensen die geld willen lenen zich niets aantrekken van zo’n waarschuwing. Hierdoor rijst de vraag of waarschuwingen eigenlijk wel werken?

Welk effect hebben waarschuwingen op mensen?

Als we mensen waarschuwen en de grote pakkans benadrukken, zelfs voordat ze iets verkeerd hebben gedaan, dan zullen ze het wel uit hun hoofd laten de regels te overtreden. Tenminste, zo wordt vaak gedacht, maar uit het artikel van Mooijman, van Dijk, van Dijk & Ellemers (2016) blijkt dat dit niet klopt.

Zij stellen dat er vaak wordt gedacht ‘baat het niet, dan schaadt het niet’, maar hun onderzoek laat door middel van experimenten zien dat dit lang niet altijd het geval is. Wanneer toezichthouders of leidinggevenden bij voorbaat extra controles houden of sancties aankondigen kan dit averechts werken.

Het doel is om mensen op het rechte pad te houden, maar mensen kunnen zich hierdoor juist schuldig of aangeklaagd voelen terwijl zij niks misdaan hebben. Dit zorgt ervoor dat mensen een gebrek aan vertrouwen ervaren wat de relatie met de toezichthouder of leidinggevenden onder druk kan zetten. 

Stoppen rokers door waarschuwende sigarettenverpakkingen?

Een voorbeeld van waarschuwingen die iedereen kent zijn de nare plaatjes op sigarettenpakjes. Volgens Europese Richtlijnen hebben de EU-lidstaten de plicht burgers te beschermen tegen rokers en rokers te beschermen tegen zichzelf. Om deze reden zijn de waarschuwendeteksten nu ook gecombineerd met afschrikkende plaatjes.

In een artikel van NRC wordt gesteld dat er weinig goede onderzoeken zijn uitgevoerd naar de effecten van waarschuwen. Gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek stelt het NRC-artikel dat waarschuwen voor risico’s alleen werkt wanneer mensen niet weten dat hun gedrag gevaarlijk of schadelijk is. Dit soort waarschuwingen gaan echter niet op voor rokers, aangezien zij meestal bekend zijn met het feit dat roken schadelijk is. Omdat het voor veel mensen moeilijk is om te stoppen met roken, werkt de simpele gedragsaanbeveling die op de pakjes staan vaak niet.

Hoe kunnen waarschuwingen wel werken?

Zoals eerder beschreven werken waarschuwingen wel wanneer mensen zich niet bewust zijn dat zij overtredend of schadelijk gedrag vertonen. Deze vorm van waarschuwen werkt het best wanneer er ook haalbare alternatieven worden geboden.

Wanneer toezichthouders extra controles houden of sancties aankondigen zonder dat hier een directe aanleiding voor is, kan dit ervoor zorgen dat mensen een gebrek aan vertrouwen ervaren wat de relatie met de toezichthouder niet ten goede komt.

Natuurlijk kunnen waarschuwingen ook wel werken: hangjongeren kunnen bijvoorbeeld worden gewaarschuwd wanneer zij te veel overlast veroorzaken, dit zal waarschijnlijk het beste werken wanneer er een alternatief wordt geboden waar zij elkaar kunnen ontmoeten en kunnen ‘hangen’ zonder overlast te veroorzaken.

Kees Vermunt